آیه 34 سوره نساء: “الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّسَاءِ بِمَا فَضَّلَ اللَّهُ بَعْضَهُمْ عَلَىٰ بَعْضٍ وَبِمَا أَنْفَقُوا مِنْ أَمْوَالِهِمْ ۚ فَالصَّالِحَاتُ قَانِتَاتٌ حَافِظَاتٌ لِلْغَيْبِ بِمَا حَفِظَ اللَّهُ ۚ وَاللَّاتِي تَخَافُونَ نُشُوزَهُنَّ فَعِظُوهُنَّ وَاهْجُرُوهُنَّ فِي الْمَضَاجِعِ وَاضْرِبُوهُنَّ ۖ فَإِنْ أَطَعْنَكُمْ فَلَا تَبْغُوا عَلَيْهِنَّ سَبِيلًا ۗ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلِيًّا كَبِيرًا”
ترجمه: مردان، سرپرست و نگهبان زنانند، بخاطر برتریهایی که خداوند (از نظر نظام اجتماع) برای بعضی نسبت به بعضی دیگر قرار داده است، و بخاطر انفاقهایی که از اموالشان (در مورد زنان) می‌کنند. و زنان صالح، زنانی هستند که متواضعند، و در غیاب (همسر خود،) اسرار و حقوق او را، در مقابل حقوقی که خدا برای آنان قرار داده، حفظ می‌کنند. و (امّا) آن دسته از زنان را که از سرکشی و مخالفتشان بیم دارید، پند و اندرز دهید! (و اگر مؤثر واقع نشد،) در بستر از آنها دوری نمایید! و (اگر هیچ راهی جز شدت عمل، برای وادار کردن آنها به انجام وظایفشان نبود،) آنها را تنبیه کنید! و اگر از شما پیروی کردند، راهی برای تعدّی بر آنها نجویید! (بدانید) خداوند، بلندمرتبه و بزرگ است. (و قدرت او، بالاترین قدرتهاست.)
– نکته ها
«قَوّام» به كسى گفته مى‌شود كه تدبير و اصلاح ديگرى را بر عهده دارد. «نشوز» از «نشز» به معناى زمين بلند است و به سركشى وبلندپروازى نيز گفته مى‌شود.
شرط سرپرستى و مديريّت، لياقت تأمين و اداره زندگى است و به اين جهت، مردان نه تنها در امور خانواده، بلكه در امور اجتماعى، قضاوت و جنگ نيز بر زنان مقدّمند، بِما فَضَّلَ اللَّهُ … وَ بِما أَنْفَقُوا و به اين خاطر نفرمود: «قوّامون على ازواجهم»، زيرا كه مسئله‌ى زوجيّت مخصوص زناشويى است و خدا اين برترى را مخصوص خانه قرار نداده است.
گرچه برخى زنان، در توان بدنى يا درآمد مالى برترند، ولى در قانون و برنامه، بايد عموم را مراعات كرد، نه افراد نادر را.
براى جمله «حافِظاتٌ لِلْغَيْبِ بِما حَفِظَ اللَّهُ» معانى گوناگونى است:
الف: زنان، آنچه را خدا خواهان حفظ آن است، حفظ نمايند.
ب: زنان، حقوق شوهران را حفظ كنند، همان‌گونه كه خدا حقوق زنان را در سايه تكاليفى كه بر مرد نهاده، حفظ كرده است.
ج: زنان حافظ هستند، ولى اين توفيق را از حفظ الهى دارند.
وقتى راههاى مسالمت آميز سود نبخشيد، يا بايد دست از انجام وظيفه كشيد، يا بايد در صورت تأثير نداشتن موعظه و قهر، خشونت به خرج داد. به گفته‌ى روانشناسان، بعضى افراد، حالت مازوشيسم (آزاد طلبى) پيدا مى‌كنند كه تنبيه مختصر بدنى، برايشان همچون مرهم است. در تنبيهات بدنى هم، اسلام سفارش كرده كه نبايد به مرحله‌ى كبودى جسم يا زخمى شدن بدن برسد. به علاوه، مرد متخلّف هم گاهى توسط قاضى تنبيه بدنى مى‌شود.
رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: كتك زدن شما نبايد به نحوى باشد كه اثر آن در جسم زن نمودى داشته باشد، يا كتك نشانه خودنمايى و اظهار قدرت مرد باشد كه زهره چشمى بگيرد. «ضرباً غير مبرّج»
امام صادق عليه السلام فرمودند: نشوز زن آن است كه در فراش (هم‌بستر شدن) از شوهر تبعيت نكند و مقصود از «اضْرِبُوهُنَّ»، زدن با چوب مسواك و شبيه آن است، زدنى كه از روى رفق و دوستى باشد.
– پیام ها
1- در يك اجتماع دو نفرى هم، يكى بايد مسئول و سرپرست باشد. مدير خانه مرد است. «الرِّجالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّساءِ»
2- در اداره امور زندگى، بايد تعقّل و تدبير، بر احساسات و عواطف حاكم باشد. «الرِّجالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّساءِ»
3- نظام حقوقى اسلام با نظام تكوين و آفرينش هماهنگ است. حقّ مديريّت مرد، به خاطر ساختار جسمى و روحى اوست. «الرِّجالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّساءِ»
4- برترى‌هاى طبيعى فضل الهى است. «بِما فَضَّلَ اللَّهُ»
5- هزينه زندگى، بر عهده مرد است. «بِما أَنْفَقُوا»
6- قانونگذار بايد در وضع قانون، به تفاوت‌هاى طبيعىِ زن و مرد در آفرينش، توجه داشته باشد. الرِّجالُ قَوَّامُونَ … بِما فَضَّلَ اللَّهُ 7- نشانه‌ى شايستگى زن، اطاعت و تواضع او نسبت به شوهر است. «قانِتاتٌ»
8- نشانه‌ى همسر شايسته، حفظ خود در غياب شوهر است. «حافِظاتٌ لِلْغَيْبِ»
9- اطاعت زن از شوهر و حفظ حقوق وى، مشروط به تأمين زندگى او از سوى مرد است. بِما أَنْفَقُوا … فَالصَّالِحاتُ قانِتاتٌ حافِظاتٌ
10- علاج واقعه را قبل از وقوع بايد كرد. پيش از آنكه زن ناشزه شود، چاره‌اى بينديشيد. «تَخافُونَ نُشُوزَهُنَّ»
11- مرد هيچ حقّى در آزردن همسر مطيع خود ندارد. «فَإِنْ أَطَعْنَكُمْ فَلا تَبْغُوا عَلَيْهِنَّ سَبِيلًا»
12- سه مرحله موعظه، ترك هم‌خوابى وتنبيه، براى مطيع كردن زن است. پس اگر از راه ديگرى زن مطيع مى‌شود، مرد حقّ برخورد ندارد. جمله‌ى «فَإِنْ أَطَعْنَكُمْ» نشانه آن است كه هدف اطاعت است، گرچه از طريق ديگرى باشد.
13- تواضع زن، ضعف نيست، ارزش است. «فَالصَّالِحاتُ قانِتاتٌ»
14- نشانه‌ى همسر شايسته، رازدارى، حفظ مال و آبرو و ناموس شوهر در غياب
اوست. فَالصَّالِحاتُ … حافِظاتٌ لِلْغَيْبِ
15- برخورد با منكرات بايد گام به گام و مرحله به مرحله باشد. موعظه، قهر تنبيه. فَعِظُوهُنَّ وَ اهْجُرُوهُنَ …
16- تا موعظه مؤثر باشد، قهر و خشونت ممنوع و تا قهر و جدايى موقت اثر كند، تنبيه بدنى ممنوع است. فَعِظُوهُنَّ وَ اهْجُرُوهُنَ … وَ اضْرِبُوهُنَ
17- برخورد خشن و تنبيه، تنها براى انجام وظيفه است، نه انتقام و كينه و بهانه. «فَإِنْ أَطَعْنَكُمْ فَلا تَبْغُوا عَلَيْهِنَّ»
تفسیر نور