نگه داشتن عده برای زنانی که همسر خود را بنا به دلایلی همچون فوت ، طلاق یا فسخ نکاح از دست می دهند ، امری الزامی است که حکم آن ، در قرآن کریم مقرر شده و به نوعی ، یک حکم شرعی واجب محسوب می شود . اما این حکم شرعی ، در قانون مدنی نیز ، مقرر شده و ضمانت اجرای حقوقی نیز پیدا کرده است . بنابراین ، بر اساس شرع و قانون ، در شرایط خاصی ، زنان موظف به نگه داشتن عده ، برای جلوگیری از اختلاط نسل و یا حفظ حرمت شوهر متوفی می باشند .
به طور کلی ، نگه داشتن عده برای زنان ، به این معنا است که زنان ، چه در عقد دائم و چه در عقد موقت ، می بایست پس از سپری شدن مدت زمان عده ، اقدام به ازدواج مجدد نمایند ؛ در غیر این صورت ، ممکن است که اگر زنی ، عده نگه ندارد ، عواقب حقوقی خاصی بر موضوع مترتب شود که در ادامه این مقاله ، قصد داریم به بررسی آنها بپردازیم .
اما قبل از اینکه عواقب نگه نداشتن عده را مورد بررسی قرار دهیم ، لازم است که اندکی در مورد عده زن و انواع آن صحبت کنیم و سپس ، به بررسی عواقب اینکه اگر زنی عده نگه ندارد ، بپردازیم . به طور کلی ، بر اساس قانون مدنی ، عده زن ، عبارت از مدتی است که تا زمان سپری نشدن آن ، زنی که عقد نکاح وی خاتمه یافته است ، نمی تواند ازدواج مجدد داشته باشد . اما عده زن را می توان شامل عده طلاق ، عده فسخ نکاح ، عده وفات شوهر و عده بذل و انقضای مدت دانست که در هر مورد خاص ، زنان باید تا مدت تعیین شده ، از ازدواج مجدد بپرهیزند تا عواقب نگه نداشتن عده متوجه آنها نشود .
– بررسی عواقب
اصولا در عقد دائم ، زنان در سه حالت می بایست ، اقدام به نگه داشتن عده نمایند . حالت اول ، زمانی است که شوهر ، فوت می کند . در این شرایط ، زنان باید به مدت 4 ماه و 10 روز ، عده وفات شوهر نگه داشته و با مرد دیگری ازدواج نکنند . در این میان ، تفاوتی ندارد که روابط زناشویی میان زوجین رخ داده باشد یا خیر ؛ در هر حال ، زن باید به مدت مذکور ، عده وفات نگه داشته و سپس ، ازدواج مجدد کند .
حالت دوم ، زمانی است که عقد نکاح دائم ، بنا به دلایلی ، فسخ می شود . در این شرایط ، بر اساس ماده 1153 قانون مدنی ، عده فسخ نکاح در عقد دائم ، سه طُهر است . یعنی زن ، به مدت سه مرتبه از عادت ماهیانه و پاک شدن از آن ، باید عده فسخ ازدواج نگه دارد . البته اگر زن ، در سن عادت ماهیانه بوده ، اما به دلایلی ، عادت ماهیانه نشود ، به مدت سه ماه باید عده فسخ نکاح نگه دارد . لازم به ذکر است که زنان یائسه و یا دختران دوشیزه ، نیازی به نگه داشتن عده فسخ نکاح ندارند و بلافاصله پس از فسخ ازدواج ، می توانند مجددا شوهر کنند .
حالت سوم ، زمانی است که زوجین ، از هم طلاق می گیرند . عده طلاق نیز ، مانند عده فسخ نکاح است و مدت زمان آن ، سه طهر می باشد . البته ، خانم هایی که در سنین یائسگی طلاق می گیرند و یا حین طلاق ، دوشیزه یا باکره هستند ، نیازی به نگه داشتن عده طلاق ندارند .
بر اساس ماده 1050 قانون مدنی ، ازدواج با زن شوهردار ، ممنوع شده است و عواقب حقوقی خاصی در پی خواهد داشت و از آن جهت که زن ، در طول مدت عده ، در حکم زن شوهردار می باشد ، ضمانت اجرای ذکر شده در این ماده ، برای زنانی که در طول مدت عده با مرد دیگری ازدواج می کنند نیز ، جاری خواهد بود .
بر اساس این ماده ، « هر کس زن شوهردار را با علم به وجود علقه زوجیت و حرمت نکاح ، و یا زنی که را که عده طلاق یا در عده وفات است ، با علم به عده و حرمت نکاح ، برای خود عقد کند ، عقد ، باطل و آن زن ، مطلقا بر آن شخص حرام مؤبد می شود » .
بر اساس این ماده ، در صورتی که زن و مردی ، در طول مدت عده طلاق یا عده وفات شوهر ، با هم ازدواج کنند ، ازدواج آنها باطل می باشد . همچنین ، در صورتی که مرد ، نسبت به اینکه زن ، در مدت عده است ، آگاه بوده و از حرمت ازدواج با زن نیز مطلع باشد ، زن و مرد ، به صورت ابدی ، به یکدیگر حرام می شوند و تا پایان عمر ، نمی توانند با هم ازدواج کنند . البته این موضوع ، در حالتی است که هنوز رابطه زناشویی میان زن و مرد ، واقع نشده باشد .
به این دلیل که در ماده 1051 قانون مدنی ، مقرر شده که « حکم مذکور در ماده فوق ، در موردی نیز جاری است که عقد از روی جهل به تمام یا یکی از امور مذکوره فوق بوده و نزدیکی هم واقع شده باشد » . بنابراین ، در صورتی که زن و مردی در طول مدت عده ، با هم ازدواج و رابطه زناشویی نیز برقرار نموده باشند ، چه نسبت به حکم و موضوع علم داشته و چه نسبت به آن جهل داشته باشند ، در هر حال ، این عواقب را دارد که نسبت به یکدیگر ، به صورت ابدی ، حرام خواهند شد .